Łódzki Wojewódzki Konserwator Zabytków
90-425 Łódź, ul. Piotrkowska 99
Łódź, dnia 10 stycznia 2018 r.
WUOZ-BR.5140.7.2018.KS
Nr rejestru zabytków: B / 229
DECYZJA
W sprawie wpisania obiektu zabytkowego do rejestru zabytków
Na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2 lit. „a” i „f”, art. 7 pkt 1, art. 10 ust. 1 oraz art. 89 pkt 2 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tj.: Dz. U. z 2017 r. poz. 2187 z późn. zm.) oraz art. 104 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. kodeks postepowania administracyjnego (tj.: Dz. U. z 2016 r. poz. 23 z póź. zm.), na wniosek właściciela, tj. Parafii rzymskokatolickiej p.w. Trójcy Przenajświętszej, Kaszewice 45, 97-415 Kluki (gm. Kluki, pow. bełchatowski)]
Orzekam
Wpisać do rejestru zabytków województwa łódzkiego pod numerem rejestru B/229
Organy z ok. 1909 r. – instrument 8-głosowy o klasycznym jednosekcyjnym prospekcie z trakturą mechaniczną; wykonane przez: Fabrykę organów St. Krukowskiego i Syn w Piotrkowie gub., Piotrków Trybunalski (drewno, polichromia, złocenia snycerka, stop metali; wym.: ok. wys. 270cm, szer.: 270 + 35 cm, gł.: 200 cm) z kościoła parafialnego p.w. Trójcy Przenajświętszej w Kaszewicach (gm. Kluki, pow. Bełchatowski).
UZASADNIENIE
Do Wojewódzkiego Urzędu ochrony Zabytków z Łodzi Delegatura w Piotrkowie Trybunalskim dn. 29.11.2016r. wpłynął wniosek (z dn. 26.10.2016r.) Parafii rzymskokatolickiej p.w. Trójcy Przenajświętszej w Kaszewicach (Kaszewice 45, 97-415 Kluki) w sprawie wpisania do rejestru zabytków ruchomych organów z ok. 1909r.- instrument 8-głosowy o klasycznym jednosekcyjnym prospekcie z trakturą mechaniczną; wykonane przez: Fabrykę organów St. Krukowskiego i Syn w Piotrkowie gub., Piotrków Trybunalski (drewno, polichromia, złocenia snycerka, stop metali; wym.: ok. wys. 270cm, szer.: 270 + 35 cm, gł.: 200 cm). Po przeanalizowaniu pod względem formalnym wniosku i załączonych do niego dokumentów WUOZ w Łodzi Delegatura w Piotrkowie Trybunalskim przesłała dn. 6.12.2016r. (data wpływu 14.12.2016r.) ww. wniosek wraz z załącznikami do Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi. Po analizie przedłożonych dokumentów Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Łodzi zawiadomił stronę- Parafię Rzymskokatolicką w Kaszewicach dn. 17.01.2017r. (pismo znak: WOZ-B.5140.5.2017.KS) o wszczęciu postepowania administracyjnego w sprawie wpisania do rejestru zabytków powyższych organów (odbiór pisma przez Parafię: 23.01.2017). Oględziny obiektów przeprowadzone przez pracownika WUOZ w Łodzi Delegatura w Piotrkowie Trybunalskim dn. 7.02.2017r. wykazały, iż obiekt ten posiada duże wartości zabytkowe, artystyczne i historyczne. W związku z powyższym organy kwalifikują się do wpisania do rejestru zabytków. Oględziny określiły również, iż stan zachowania ww. organów można określić jako zły: instrument silnie zniszczony, nieszczelny, ubytki okładziny klawiszy. Polichromia i złocenia szafy organowej przemalowane, śladu spękań drewna, drobne ubytki szczególnie w narożnikach. Wymaga konserwacji. W uzasadnieniu wniosku Parafii z dn. 26.10.2016r. o wpisie przedmiotowych organów do rejestru widnieje zapis: obecnie wymaga gruntownego remontu- zarówno instrument, jak również szafa. Ze względu na posiadaną przez ww. organy wartość zabytkową i historyczną oraz stan ich zachowania Parafia w Kaszewicach planuje wykonać przy ww. instrumencie prace konserwatorsko-remontowe.
Organy - prospekt wraz z mechanizm zostały ufundowane staraniem ówczesnego księdza proboszcza Ignacego Lubeckiego, o czym świadczy napis znajdujący się wewnątrz cokołu prospektu o treści: niniejsze organy sprawione kosztem Parafii zbudowane przez fabrykę organów St. „Krukowski i syn w Piotrowie gub.”. Za staraniem W-go Ignacego lubeckiego proboszcza par. Kaszewic organy odebrane i za doskonałe uznane przez muzyka W-go Ks. Zarembę proboszcza par. Bełchatów dn. 11 Maja 1909r. Organista Antoni Kempski. Fabryka organmistrzowska Stanisława Krukowskiego powstała w Piotrkowie Trybunalskim w 1879r. (skończyła działalność w 1963r.) i współpracowała z miejscowymi cieślami. Stanisław Krukowski wraz ze swoim bratem Edwardem pobierali nauki u Leopolda Blomberga (warszawskiego organmistrza). Stanisław Krukowski przez pierwsze dwa lata prowadził działalność wraz z Konstantym Mieszczanowskim. Firma wówczas zajmowała się głownie renowacją organów. Z czasem firma powiększyła swoją działalność (drogi wspólników rozeszły się) zajmując się produkcją organów i fisharmonii, jak również proponowała (w latach 1891-1910) gotowe instrumenty. Od 1910r. Stanisław zaczął prowadzić firmę wraz z młodszym synem Stefanem. Do I Wojny Światowej działalność organmistrzowską prowadziła na terenie obecnych województw: łódzkiego, mazowieckiego, świętokrzyskiego, małopolskiego, wielkopolskiego oraz kujawsko-pomorskiego. W 1912r. pożar zniszczył pomieszczenia mieszkalne oraz fabryczne znajdujące się przy dawnej ul. Moskiewskiej 606 w Piotrkowie Trybunalskim (obecnie ul. Wojska Polskiego). Po pożarze wraz z małżonką Zofią (z d. Wołowicz) zakupił on domy przy dawnej ul. Legionów 1/4 w Piotrkowie Trybunalskim (obecnie ul. Dąbrowskiego 6), gdzie do końca funkcjonował zakład (do śmierci syna Stefana). Firma w pierwszym okresie działalności pod przewodnictwem Stanisława Krukowskiego zbudowała ok. 67 instrumentów, między innymi w Kościołach: Żelechlinku (1887r.), Bogdanowie (1901r.), Dąbrowie nad Czarną (1909r.), Kaszewicach (ok. 1909r.), Lutomiersku (1910r.), Ujeździe (1912r.), Pabianicach oraz większych miastach takich jak: Łódź, Lwów, Skierniewice, Piotrków Trybunalski, Kielce czy Warszawa.
Organy w kościele parafialnym w Kaszewicach pochodzą z początkowej fazy działalności firmy St. Krukowski i syn. Dodatkowego atutu ww. organom nadaje fakt, iż powstały w firmie działającej w Piotrkowie Trybunalskim- dawnej stolicy Guberni Królestwa Polskiego (gubernia Piotrkowska utworzonej 13.I.1967r.) oraz to iż zostały ufundowane z datków ówczesnych parafian. Jest to instrument 8-głosowy z traktura mechaniczną, zespołem wiatrownic stożkowych i miechem dwufałdowym, dwuczerpakowym z dmuchawą na zewnątrz instrumentu. Kontuar wbudowany w lewy bok szafy organowej, na kontuarze tabliczka z napisem: FABRYKA ORGANÓW / ST KRUKOWSKI i SYN / w PIOTRKOWIE GUB. Prospekt organowy jest jednosekcyjny o cechach klasycystycznych osadzony na wysokim cokole zwieńczonym profilowanym, gierowanym gzymsem. Prospekt złożony z centralnie usytuowanej wieżyczki i dwóch par segmentów bocznych o tej samej wysokości, w których łącznie jest 5 pół piszczałkowych. Wieżyczka wysunięta jest do przodu ujęta pilastrami o stylizowanych głowicach jońskich, wsparta na odcinku gierowanego gzymsu podpartego 2 kroksztynami. Segmenty wyodrębnione pilastrami jak wyżej. Dekorację snycerską stanowią: kotary w wici roślinnej w zewnętrznych polach piszczałkowych, kroksztyny z guzami, w wewnętrznych oraz zwieńczenia gzymsów w postaci 2 wolut z wici roślinnej w narożach przy pilastrach wieżyczki i 2 wazonów płomienistych na krańcach. Cokół prospektu dekorowany 3 płycinami, wypełnia przerwę w balustradzie chóru muzycznego. Szafa organowa w kształcie prostopadłościanu, dekorowana motywem wklęsłych prostokątnych płycin w układzie po 3 płyciny w 2 poziomach. Cokół szafy od frontu stanowi balustradę chóru muzycznego. Powyższy opis i stan zachowania ww. organów potwierdza karta ewidencyjna wykonana w 1988 r. przez Wiktora Łyjaka oraz zgodny jest z protokołem sporządzonym przez pracownika WUOZ w Łodzi Delegatura w Piotrkowie Trybunalskim dn. 7. 02. 2017 r.
Prospekt organowy wraz z mechanizmem stanowi późniejsze wyposażenie ww. świątyni. Modrzewiowy kościół w Kaszewicach został wybudowany w 1612 r. przez Mikołaja Koniecpolskiego ( jako pokuta za wystąpienie ze stanu duchownego). Zmienne losy miejscowości i kościoła – kolejni właściciele ( Jan Pobóg Koniecpolski, Stanisław Koniecpolski, Jadwiga i Marcin Cieńscy, Kacper Koniecpolski [dobudował do ww. kościoła w 1725 r. modrzewiową kapliczkę poświęconą Matce Boskiej], kolejni właściciele niezwiązani z rodziną Koniecpolskich nie wspierali parafii: Gabriel Turski, Karol Hencklow von Doennersmark) oraz niestałość finansowa datków kościelnych spowodowały częściowe zniszczenie zabudowań przykościelnych (z wizytacji biskupiej przeprowadzonej w 1824 r. wynika, że zabudowania gospodarcze i plebania były wówczas zniszczone). Wyposażenie przedmiotowej świątyni pochodzi głównie z XVII i XVIII w.: ołtarz główny z 1614-15 r. (ufundowany został przez arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski: Wojciecha Baronowski oraz kanonika gnieźnieńskiego i proboszcza parznieńskiego ks. kan. Jan Krzęcieskiego), ołtarze boczne: umieszczony w południowej nawie ołtarz pod wezwaniem św. Izydora ufundowany został w 1718 r., zaś umieszczony w nawie północnej ołtarz poświęcony św. Antoniemu Padewskiemu pochodzi z 1731 r., ambona z XVIII w., ołtarz w kaplicy z obrazem Chrystusa Boleściwego pochodzi z 1 ćw. XVIII w., zaś pozostałe elementy stanowiące wyposażenie ww. świątyni pochodzą głównie z XVII i XVIII w. (rzeźby, krucyfiksy, ornaty, etc.). DO najstarszego wyposażenia kościoła w Kaszewicach należy: ambona XIX w. oraz przedmiotowe organy pocz. XX w. Przedmiotowe organy jako ostatni element wyposażenia ww. kościoła w Kaszewicach uzupełniają jego wystrój i dopełniają całość planowanego doposażenia kościelnego. Jednocześnie dostosowane zostały kompozycją do najstarszych elementów wyposażenia świątyni (ołtarzy).
Wpis do rejestru zabytków powyższych organów znajdujących się w ww. świątyni następuje w wyniku postępowania przeprowadzonego na wniosek Parafii Rzymskokatolickiej p. w. Trójcy Przenajświętszej w Kaszewicach. Zgodnie z art. 7 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wpis do rejestru stanowi jedną z form ochrony zabytków. Zgodnie z art. 10 ust. 1 ww. ustawy do rejestru wpisuje się zabytek ruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego konserwatora zabytków na wniosek właściciela zabytku. W toku przeprowadzonego postępowania zgromadzono materiał dowodowy w postaci: karty ewidencyjnej ww. organów wykonanej przez Wiktora Łyjaka w maju 1988 r. (znajdowała się w zasobach dokumentacji ewidencyjnej), materiały merytoryczne znajdujące się w: Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce t. II woj. Łódzkie (Państwowy Instytut Sztuki, Warszawa 1954), wyciąg z pracy doktorskiej księdza Antoniego Pietrzyka Działalność organmistrzowska Stanisława i Stefana Krukowskich w latach 1879-1963, (Katolicki Uniwersytet Lubelski (1988 r.), a także przeprowadzono oględziny obiektu objętego wpisem (protokół z dn. 7. 02. 2017 r.). W związku z powyżej przytoczonymi argumentami zebranymi jako materiał dowodowy w przedmiotowym postępowaniu, Łódzki Wojewódzki Konserwator Zabytków z dn. 7. 02. 2017 r. (znak WUOZ-BR.5140.36.2017.KS) zawiadomił stronę o zgromadzeniu wystarczającego materiału dowodowego, który potwierdza wysoką wartość zabytkową, historyczną i artystyczną ww. organów i uzasadnia ich wpis do rejestru zabytków ruchomych.
W związku z powyższym, mając na uwadze, iż przedmiotowe organy (prospekt wraz z mechanizmem) są dziełem człowieka i stanowią świadectwo minionej epoki, a ich zachowanie leży w interesie społecznym, ze względu na posiadaną przez nie wartość historyczną, artystyczną i naukową, należy – zgodnie z zapisami sentencji w niniejszej decyzji – uznać je za zabytek i objąć ochroną prawną orzekając jak w rozstrzygnięciu.
Pouczenie:
1. Od niniejszej decyzji przysługuje stronom odwołanie do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, za moim pośrednictwem, w terminie 14 dni od daty jej doręczenia (zgodnie z art. 127, § 1 i 2 oraz art. 129, § 1 i 2 Kpa),
2. W trakcie biegu terminu do wniesienia odwołania strona może zrzec się prawa do wniesienia odwołania wobec organu administracji publicznej, który wydał decyzję. Z dniem doręczenia organowi administracji publicznej oświadczenia o zrzeczeniu się prawa do wniesienia odwołania prze ostatnią ze stron postępowania, decyzja staje się ostateczna i prawomocna (art. 129, a § 1 i 2 Kpa),
3. Decyzja podlega wykonaniu przez upływem terminu do wniesienia odwołania, jeżeli jest zgoda z żądaniem wszystkich stron lub jeżeli wszystkie strony zrzekły się prawa do wniesienia odwołania (art. 130 § 4 Kpa).
Załączniki:
1. Pouczenie o skutkach wpisu do rejestru Zabytków ruchomych;
Otrzymuje:
1. Parafia Rzymskokatolicka
p. w. Trójcy Przenajświętszej
Kaszewice 45, 97-415 Kluki
Do wiadomości:
1. Kuria Metropolitalna Łódzka
ul. ks. I. Skorupki 1, 90-458 Łódź
2. Narodowy Instytut Dziedzictwa
ul. Szwoleżerów 9, 00-467 Warszawa
3. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Łodzi
Delegatura w Piotrkowie Trybunalskim
ul. Farna 8, 97-300 Piotrków Trybunalski 4. a/a
